ملا منوچهر کولیوند

ملا منوچهر خان کولیوند

شاعر و عارف بزرگ لرستانی «ملا منوچهر کولیوند» فرزند خسرو و نوه نورمحمد خان در ناحیه الشتر لرستان دیده به جهان گشود؛ البته در مورد نام پدر و هم چنین محل تولد ایشان میان محققین اختلاف نظر وجود دارد؛ چنانچه آقای منوچهر نورمحمدی که از نوادگان ایشان است در کتاب دیوان ملا منوچهر خان کولیوند نام پدر ملا منوچهر را "خسرو" ذکر کرده ولی جناب آقای اسفندیار غضنفری امرایی در کتاب گلزار ادب لرستان در بخش معرفی مرحوم ملا منوچهر، نام پدر وی را "تقی" ذکر کرده است اما قول آقای نورمحمدی از آنجایی که نواده ایشان می‌باشد، صحیح‌تر می‌نماید. 

در مورد محل تولد ایشان نیز آقای نورمحمدی در کتاب خود، بخش غربی الشتر (محل سکونت طایفه کولیوند) را به عنوان محل تولد ملا ذکر کرده اما آقای احسان جمشیدی در کتاب تذکره سخنوران لرستان در بخش معرفی ملا منوچهر محل تولد وی را شهر دره شهر در استان ایلام می‌داند.

تاریخ تولد ملا را حدود ۱۲۲۹ خورشیدی گفته‌اند. پدر ملا منوچهر، خسرو نیز خود دارای طبعی روان بوده و گویا اشعاری چند نیز سروده است. ملا منوچهر از اوان جوانی به شعر گفتن پرداخت و تا سن حدود 58 سالگی دیوانی بزرگ تدوین نمود ولی به علت غارت طایفه نورمحمد خانی توسط خوانین حسنوند، دیوان اشعار ملا نیز به سرقت رفت.

شعر وی عروضی، آهنگین و روان است و بیشتر اشعار ایشان تلفیقی است از اصطلاحات لکی، کردی، فارسی، عربی و ترکی که با فنی آمیخته از عرفان و تفسیر، معجونی دلپسند بوجود آورده است که سرشار از صنایع بدیع و ظرایف لطیف لفظی و معنوی است. 

مرحوم بابامردوخ روحانی(شیوا) در کتاب مشاهیر کرد درباره ملا منوچهر می‌نویسد: «ملا منوچهر... مردی فاضل، خوش ذوق و درویش مسلک بوده و در لباس اهل فقر می‌زیسته و به فارسی و لکی شعر می‌گفته...»

آقای عبدالحسین شاکرمی در کتاب نظام فئودالی دره شهر ملا منوچهر را بزرگترین و پرآوازه‌ترین شاعر لک زبان نامیده و می‌نویسد: «در همین اواخر هم که آقای ملا منوچهر کولیوند، بزرگترین و پرآوازه‌ترین شاعر لک زبان از این شهر (دره شهر) دیدن نموده...» 

دیوان ملا منوچهر شامل غزلیات، قصاید، مثنویات و... این شاعر گرانقدر است که همانگونه که گفته شد اغلب به زبان لکی سروده شده‌اند؛ از قرار معلوم دیوان اولیه‌ای که ملا سروده دارای حدود ۱۰ هزار بیت بوده است.

سرانجام او این بود که در راه بازگشت از آخرین سفر زیارت امام حسین(ع) در بین راه در محل تنگه «گاوشمار» در رشته کوه سفیدکوه و در حد فاصل بخش چگنی و الشتر، سخت بیمار شده و در همان مکان در ۶۳ سالگی وفات می‌کند. 

پیکر او را در «قبرستان پیرجید» (که به قبرستان بتکی نیز معروف است) به خاک می‌سپارند. بر روی سنگ قبر ملا این سه بیت شعر حک شده است:

هر مولام جامش هانه دسه وه

و کوثر قسیم کل نفسه وه

شو اول قور هر توم بسه وه

سوال منکر مدرسه وه 

پنا «منوچهر» هم او کسه وه

محشر پی امت داد رسه وه.

▪︎نمونه شعر:

(۱)

هت سحر برج افق آفتاب

جلوه نمانا چو رخ بوتراب

نور نبی او شه عالی جناب

عالم اژ او جلوه گر و کامیاب 

نور نبیٌ ولیاً منجلی 

ناد علیاً علیاً یا علی 

ساقی گلچهره وری باده بار

خم سبو و ساغر و می ساده بار

چنگ و رباب و دف آماده بار

سهمی اژ او حسن خداداده بار

نور نبیٌ ولیاً منجلی 

ناد علیاً علیاً یا علی 

لحن گشایم صفت عندلیب 

دو گل خوشبوی بود هم به جیب 

بلکه بود خیل حبیبم نصیب 

مه مریض سخت و حبیبم طبیب 

نور نبیٌ ولیاً منجلی 

ناد علیاً علیاً یا علی 

نور نبی نور علی نور هات 

روشنی مردمک کور هات

ار نی موسی و طور هات

چون ید و بیضا شب دیجور هات

نور نبیٌ ولیاً منجلی 

ناد علیاً علیاً یا علی.

(۲)

شمس زرین بال زرین،با فروغ و فتح فرین 

فوق و فرق و شرق گرین صبحدم هات ئو دیار

بی وه تسخیر سلیمان کوه و کش دشت و بیابان

اژ  زمین  تا  قاف  خندان  بی دماغ روزگار

پرتو  نوری  نمانا  در  بسیط  دهر شانا 

چوی  صف اسلام  مانا  بشکنی  خیل کفار 

لشگر چین و  فرنگی  منهزم دا  جیش  جنگی

دا قرار  بی درنگی اژ حبش  تا زنگبار 

رومیان اژ فتح روسی دا بنای تول و کوسی 

جشن  و  عیشی  چوی   عروسی  اژ  صغار  و اژ کبار

تازه بزمی په ی وه په ی هت مجلس ارباب کی هت 

بانگ  عود و  نای و  نی هت ارغنون غمگسار.

گردآوری و نگارش:

#لیلا_طیبی (رها)

منابع

- دیوان ملا منوچهر خان کولیوند، منوچهر نور محمدی، خرم آباد، افلاک، ۱۳۸۱

- گلزار ادب لرستان، اسفندیار غضنفری امرایی، تهران، نشر مفاهیم، ۱۳۸۷

- تذکره سخنوران لرستان، احسان جمشیدی، خرم آباد، اردی بهشت جانان، ۱۳۸۷

- ادیبان و سخن سرایان لرستان، علی رضایی، خرم آباد، افلاک، ۱۳۸۷